ਕਵੀ ਤੇ ਕਵਿਤਾ

ਅਮਰਜੀਤ ਢਿੱਲੋਂ
ਕਵਿਤਾ ਕਿਸੇ ਸੁਗਾਤ ਵਾਂਗ, ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਬਿਨ ਐਲਾਨਿਆਂ, ਬਹੁਤ ਕਰੜੇ ਨਿਯਮ ਹੁੰਦੇ ਕਵੀਆਂ 'ਤੇ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਇੱਕ ਲੋਹਾਰ ਕਵੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੂੰ 'ਮੇਰਾ ਦਾਗਿਸਤਾਨ' ਦੇ ਲੇਖਕ ਰਸੂਲ ਹਮਜ਼ਾਤੋਵ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਖੂਬਸੂਰਤ ਔਰਤ ਉਸ ਲੁਹਾਰ ਕਵੀ ਕੋਲ ਆਪਣਾ ਬਰਤਨ ਠੀਕ ਕਰਵਾਉਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਉਸ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਮਾਨਣ ਦਾ ਮਾਰਾ ਹਰ ਵਾਰ ਬਰਤਨ 'ਚ ਇੱਕ ਛੇਕ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਔਰਤ ਨੂੰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਉਸ ਕੋਲ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਜਦ ਫਿਰ ਉਹ ਔਰਤ ਉਸ ਕਵੀ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਪੁੱਛਦੀ ਹੈ ਕਿ ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣਿਆਂ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕਵੀ ਨਾਂਹ 'ਚ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੀ ਤੈਨੂੰ ਕਵੀ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਮੈਂ ਹਾਂ। ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਦੇਖਣ ਦਾ ਮਾਰਾ ਮੇਰੇ ਬਰਤਨ 'ਚ ਛੇਕ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਕਿ ਮੇਰੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ 'ਤੇ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖ ਸਕੇਂ। ਕਵੀ ਨੇ ਕਿਹਾ 'ਤੇਰੇ ਕਿੰਨੇ ਵਿਆਹ ਨੇ, ਔਰਤ ਬੋਲੀ ਤਿੰਨ'। ਤੇ ਤੇਰੇ ਤਿੰਨਾਂ ਪਤੀਆਂ 'ਚੋਂ ਕਵੀ ਕਿੰਨੇ ਨੇ? ਔਰਤ ਕਹਿੰਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਜਦ ਤੂੰ ਉਨ•ਾਂ ਨੂੰ ਕਵੀ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਸਕੀ ਤਾਂ ਫਿਰ ਮੈਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਬਣਾ ਤਾ। ਕਵੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕਵੀ ਨਹੀਂ ਬਣਾ ਸਕਦਾ, ਕਵਿਤਾ ਤਾਂ ਝਰਨੇ ਵਾਂਗ ਅੰਦਰੋਂ ਹੀ ਫੁਟਦੀ ਹੈ। ਚੰਗੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਰਹੱਸਮਈ ਤਾਕਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਨਸ਼ਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਸ਼ਰਾਬ ਤੇ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਬੜੀ ਸਾਂਝ ਹੈ। ਸ਼ਰਾਬ ਵਾਂਗ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਮਨ 'ਚ ਖਮੀਰ ਚੜ•ਾਉਣਾ ਤੇ ਪਕਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਛੀਆਂ ਲਈ ਕਿੰਨਾ ਸੌਖਾ ਹੈ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਇੱਕੋ ਗੀਤ ਗਾਈ ਜਾਣਾ। ਦਰਿਆ ਲਈ ਕਿੰਨਾ ਸੌਖਾ ਹੈ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਸਾਂ-ਸਾਂ ਦਾ ਇੱਕੋ ਗੀਤ ਕਹਿਣਾ ਪਰ ਕਵੀ ਲਈ ਇਹ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ। ਕਵਿਤਾ ਹਰ ਪਲ ਨਵੇਂ ਰੰਗ ਬਦਲਦੀ ਹੈ।
ਇਸੇ ਲਈ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਵੀਆਂ ਵਾਂਗ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਾ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ। ਇੱਕ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਅਨੁਸਾਰ ਕਵੀ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਭਾਵ ਇਹ ਕਿ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਹੋਂਦ 'ਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਧਰਤ ਤੇ ਕਵਿਤਾ ਮੌਜ਼ੂਦ ਸੀ। ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੀ ਸਰਸਰਾਹਟ, ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਚਹਿਚਹਾਹਟ, ਝਰਨੇ ਦੀ ਕਲਕਲ, ਨਦੀਆਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਵਹਿਣ ਦੀ ਆਵਾਜ, ਚੰਨ, ਸੂਰਜ ਦਾ ਚੜ•ਣਾ ਛਿਪਣਾ ਇਹ ਸਭ ਕਵਿਤਾ ਹੀ ਤਾਂ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਸਮੇਂ ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਲਕਾਰੀ ਕਵਿਤਾ ਹੀ ਤਾਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਾਂ ਇਸ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗਰਭ 'ਚ ਹੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਭਰੂਣ ਦੇ ਰੂਪ 'ਚ ਪੁੰਗਰਦੀ ਕਵਿਤਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮਾਤਾ ਦੀ ਛੋਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗਰਭਵਤੀ ਮਾਤਾ ਨੁੰ ਕਰੋਧ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਅੰਗ-ਸੰਗ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸੁਪਨੇ ਨਾ ਲਓ, ਉਸ ਨਦੀ ਵਾਂਗ ਜਿਸ ਨੇ ਦਰਿਆ ਬਣਨ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਰੇਤ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਉਛਾਲਦੀ ਸੁੱਕ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਕਹਦੇ ਕਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿੰਨੇ ਦੇ ਨਾਲ ਉਨ•ਾਂ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਠੁਮਕ-ਠੁਮਕ ਕੇ ਨਹੀਂ ਤੁਰਦੀਆਂ। ਕਵੀ ਨੂੰ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਵਿਤਾ ਜਿਉਣੀ ਵੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦੇ ਕਿ ਉਨ•ਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਉਨ•ਾਂ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਸਗੋਂ ਇਸ ਲਈ ਬੋਲਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ•ਾਂ ਦੀ ਜੀਭ 'ਤੇ ਖੁਜ਼ਲੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹੋ ਗੱਲ ਅਨੇਕਾਂ ਲੇਖਕਾਂ ਅਤੇ ਕਵੀਆਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਕਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਿੰਨ•ਾਂ ਚਿਰ ਕੋਈ ਲਫਜ਼ (ਸ਼ਬਦ) ਤੁਹਾਡੇ ਅੰਤਹਕਰਨ 'ਚੋਂ ਹੋ ਕੇ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਉਸ ਨੂੰ ਉਨ•ਾਂ ਚਿਰ ਦੁਨੀਆਂ 'ਚ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਆਮ ਕਰਕੇ ਅਕਸਰ ਹੀ ਕਸਮਾਂ, ਸੌਹਾਂ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਝੂਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਝੂਠ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਆਦਮੀ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਝੂਠ ਇੱਕ ਜੰਗਲੀ ਬੂਟੀ ਵਾਂਗ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਕੋਈ ਅੰਤ ਨਹੀਂ। ਗਾਇਕ ਦਾ ਦਿਲ ਲੈ ਕੇ ਜੰਮਣ ਵਾਲਾ ਆਦਮੀ ਜੇ ਗੂੰਗਾ ਹੈ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਨਾ ਹੀ ਜੰਮਦਾ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਸੀ।
ਜਿਹੜੇ ਲਿਖਾਰੀ ਬਹੁਤੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਮਗਰ ਭੱਜੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਉਸ ਆਦਮੀ ਵਾਂਗ ਹਨ ਜਿਸ ਨੇ 28 ਵਾਰ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਇਆ ਪਰ ਅਖੀਰ ਉਸ ਕੋਲ ਇੱਕ ਵੀ ਔਰਤ ਨਾ ਰਹੀ। ਇਹ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਪੰਛੀ ਆਲ•ਣੇ ਬਦਲਣ 'ਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਖੀਰ ਉਨ•ਾਂ ਨੂੰ ਆਲ•ਣੇ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਦੀ ਪੀੜ ਜਾਂ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਕਲਮ ਫੜ•ਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਦੀ ਰੀਸ ਨਾਲ ਨਹੀਂ। ਅਸਲੀ ਕਵੀ ਉਹ ਹੈ ਕਿ ਜਦ ਉਹ ਆਪਣੇ ਦਰਦ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੇ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਦਰਦ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਵੇ।