ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨਹੀਂ

ਅਮਰਜੀਤ ਢਿੱਲੋਂ
'ਮੁਕਤੀ' ਤੇ ਨਿਰਵਾਣ ਪਦ 'ਚ ਕਾਫੀ ਅੰਤਰ ਹੈ। ਗੌਤਮ ਬੁੱਧ ਦੇ ਨਿਰਵਾਣ ਪਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਜਿਉਂਦੇ ਜੀ ਚਿੰਤਾ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਣਾ। ਆਪਣੀਆਂ ਖਾਹਿਸ਼ਾਂ ਘਟਾ ਕੇ ਮਧ ਮਾਰਗ ਦਾ ਰਸਤਾ ਚੁਨਣਾ। ਕਿਉਂਕਿ ਬਕੌਲ ਸ਼ਾਇਰ “ਖਾਹਿਸ਼ੇਂ ਕੱਦ ਸੇ ਜਬ ਬੜੀ ਹੋਂਗੀ, ਨਿੱਤ ਨਈਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲੇਂ ਖੜ•ੀ ਹੋਂਗੀ।” ਇਹਨੂੰ ਸਿੱਧੀ ਸਾਦੀ ਭਾਸ਼ਾ 'ਚ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਚਾਦਰ ਦੇਖ ਕੇ ਪੈਰ ਪਸਾਰਨ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹੀ ਨਿਰਵਾਣ ਪੱਦ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਾਡੇ ਧਰਮਾਂ (ਹਿੰਦੂ, ਸਿੱਖ ਆਦਿ) 'ਚ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਵਜੂਦ ਦਾ ਖਾਤਮਾ “ ਅਬ ਕੀ ਬਾਰ ਬਖਸ਼ ਬੰਦੇ ਕੋ ਬਹੁਰ ਨਾ ਭਵਜਲ ਫੇਰਾ” ਉਹ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਭਵਜਲ (ਡਰ ਦਾ ਸਮੁੰਦਰ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹੇ ਰੱਬਾ ਐਂਤਕੀ ਬਖਸ਼ ਦੇ ਮੈਂ ਮੁੜਕੇ ਨਹੀਂ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ 'ਤੇ ਆਉਂਦਾ। ਕਿੰਨੀ ਤਰਸਯੋਗ ਹਾਲਤ ਹੈ। ਜਿਸ ਰੰਗਲੇ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਜਾਣ ਨੂੰ ਦਿਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਵਾਰ-ਵਾਰ ਇੱਥੇ ਆਉਣ ਨੂੰ ਜੀਅ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਲੋਕ ਝੂਠ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਸ਼ਾਇਰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ “ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨਹੀਂ, ਆਵਾਗਵਣ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਯੁੱਗ ਯੁਗੰਤਰ ਤੱਕ ਭ੍ਰਮਣ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਹੈ। ਆਖਿਰ ਧਾਰਮਿਕ ਲੋਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੋਂ ਐਨਾ ਕਿਉਂ ਡਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਮਰਨਾ ਸੱਚ ਅਤੇ ਜਿਉਣਾ ਝੂਠ ਕਿਉਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਇੱਕ ਅਟੱਲ ਸੱਚਾਈ ਹੈ। ਇਹ ਜੱਗ ਰਚਨਾ ਸਭ ਸੱਚੀ ਹੈ। ਮੌਤ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਇੱਕ ਪਰਿਵਰਤਣ ਹੈ ਅੰਤ ਨਹੀਂ “ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਇੱਕ ਹਾਦਸਾ ਹੈ, ਔਰ ਐਸਾ ਹਾਦਸਾ, ਮੌਤ ਸੇ ਭੀ ਖਤਮ ਜਿਸਕਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਹੋਤਾ ਨਹੀਂ” ਧਾਰਮਿਕ ਲੋਕ ਅਰਦਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ (ਮਰ ਗਏ) ਆਪਣੇ ਚਰਨਾਂ 'ਚ ਨਿਵਾਸ ਬਖਸ਼ੀ। ਆਵਾਗਵਣ ਦੇ ਚੱਕਰ 'ਚੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰੀਂ, ਤਾਂ ਉਨ•ਾਂ ਦੇ ਮਨ 'ਚ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਡਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਉਨ•ਾਂ ਦੇ ਜੰਗਲੀ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਉਨ•ਾਂ 'ਚ ਭਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਗੰ੍ਰਥ ਭਗਵਤ ਪੁਰਾਣ 'ਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਬੱਚਾ ਗਰਭ 'ਚ 6 ਮਹੀਨਿਆਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਦੋਂ ਇਹਦੇ ਸਰੀਰ 'ਚ ਬਾਹਰੋਂ ਰੂਹ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਯੁੱਗ 'ਚ ਕੋਈ ਮਹਾਂ ਮੂਰਖ ਹੀ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਮੰਨ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਰੂਹ ਯੂਨਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਸਾਹ। ਸਾਹ ਤਾਂ ਬੱਚਾ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਦੇ ਸਰੀਰ 'ਚ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਟੁਕੜਿਆਂ 'ਚ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦ ਮਾਤਾ ਦਾ ਅੰਡਾ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰਕੀਟ (ਸਪਰਮ) ਆਪਸ 'ਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜਰਖੇਜ਼ ਧਰਤੀ 'ਚ ਬੀਜ ਦੇ ਪੁੰਗਰਨ ਵਾਂਗ ਪੌਦਾ ਉੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਕੱਲ• ਕਲੋਨ ਵਿਧੀ ਰਾਹੀਂ ਸਿਰਫ ਨਰ ਜਾਂ ਮਾਦਾ ਦੇ ਮਾਸ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਤੋਂ ਹੀ ਬੱਚਾ ਤਿਆਰ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਸਰੀਰ ਦਾ ਹਰ “ਸੈੱਲ” ਹੀ ਆਪਣੇ ਆਪ 'ਚ ਸੰਪੂਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਦੇ ਵੀ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਸਿਰਫ ਰੂਪ ਬਦਲਦੀ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਦਾਦੇ, ਪੜਦਾਦੇ, ਨਕੜਦਾਦੇ ਸਾਡੇ 'ਚ ਵਿਚਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਵਿਗਿਆਨ ਅਨੁਸਾਰ ਤੇਰਵੀਂ ਪੀੜ•ੀ ਤੱਕ ਜਾ ਕੇ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਨੈਣ ਨਕਸ਼ ਆਪਣੇ ਤੇਰਵੀਂ ਪੀੜ•ੀ ਵਾਲੇ ਦਾਦੇ ਦਾਦੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਮੁਕਤੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਸਲ 'ਚ ਭਾਂਜਵਾਦੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ•ਾਂ ਨੂੰ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨਾ ਕਿਸੇ ਸਿਖਾਇਆ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਪਰਲੋਕ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਪਿਛਲੇ ਜਨਮ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਨ ਦੇ ਡਰ ਦੀ ਕਾਢ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਚੂਹੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸ਼ੇਰ, ਹਾਥੀ ਤੱਕ ਦੀਆਂ ਜੂਨਾਂ ਇਸੇ ਜਨਮ 'ਚ ਭੋਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਹਰ ਪਲ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਜਾਨਵਰ ਦੇ ਰੂਪ 'ਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਦੇ ਖਰਗੋਸ਼ ਵਰਗਾ ਸਾਊ ਅਤੇ ਬਘਿਆੜ ਵਰਗਾ ਖੂੰਖਾਰ। ਕਿਰਤੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਨ 'ਚ ਕਦੇ ਮੁਕਤੀ ਵਰਗੇ ਸੰਕਲਪ ਪੈਂਦਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਇਹ ਸਿਰਫ ਸ਼ੈਤਾਨ ਅਤੇ ਵਿਹਲੜ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੀ ਫੁਰਨੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਵਿਹਲਾ ਮਨ ਸਦਾ ਹੀ ਸ਼ੈਤਾਨ ਦਾ ਚਰਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।