ਸੱਪ ਮਿੱਤ ਹੁੰਦੇ ਐ, ਪਰ ਬੰਦਾ ਨਹੀਂ. . .

ਅਮਰਜੀਤ ਢਿੱਲੋਂ
ਮੁੱਦਤਾਂ ਤੋਂ ਗਵੱਈਏ ਲੋਕ ਸੱਪਾਂ ਬਾਰੇ ਝੂਠੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗੀਤ ਪੜ• ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਸੱਪਾਂ ਦੁੱਧ ਪਿਆਈਏ, ਕਦੇ ਨਾ ਹੁੰਦੇ ਮਿੱਤ। ਜੋ ਕਿ ਬਿਲਕੁੱਲ ਹੀ ਝੂਠ ਹੈ। ਸੱਪ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਜਾਨਵਰ ਹੈ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਇਸ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਬਿਲਕੁੱਲ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਦੀ ਜੀਭ ਪਾਟੀ (ਦੋ-ਫਾੜ) ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਹ ਦੁੱਧ ਪੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਜੇ ਇਸ ਨੂੰ ਜਬਰਦਸਤੀ ਦੁੱਧ ਪਿਲਾ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਦਸਤ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਮਰ ਵੀ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸੱਪ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸ਼ਰੀਫ ਅਤੇ ਡਰਾਕਲ ਜਾਨਵਰ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਕੰਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਇਹ ਚਮੜੀ ਦੇ ਸਪੱਰਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਜਾਂ ਧਰਤੀ ਦੀ ਧਮਕ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਸੁਣਦਾ ਹੈ। ਸੱਪ ਅੱਗੇ ਬੀਨ ਵਜਾਉਣਾ ਨਿਰਾ ਢੋਂਗ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸੱਪ ਨੂੰ ਬੀਨ ਸੁਣਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਇਸ ਲਈ ਜੋਗੀ ਬੀਨ ਨੂੰ ਇਧਰ ਉੱਧਰ ਹਿਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ਸੱਪ ਬੀਨ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਹਿੱਲਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਲੋਕ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੱਪ ਬੀਨ ਸੁਣਕੇ ਮੇਲ•ਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਟੋਕਰੀ 'ਚ ਪਏ ਸੱਪ ਨੂੰ ਨਾ ਛੇੜਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਬੀਨ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਨਹੀਂ ਉੱਠੇਗਾ। ਇਸੇ ਲਈ ਬੀਨ ਵਜਾਉਣ ਤੋਂ ਜੋਗੀ ਉਸ ਦੀ ਚਮੜੀ 'ਤੇ ਠੋਲਾ ਮਾਰਦੇ ਹਨ। ਸੱਪ ਡੰਗ ਵੀ ਸਿਰਫ ਉਦੋਂ ਮਾਰਦਾ ਹੈ ਜਦ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਦਾ ਖਤਰਾ ਹੋਵੇ। ਸੱਪ ਦੀ ਜ਼ਹਿਰ ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ ਬੇਹੱਦ ਜਰੂਰੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਜ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਸੱਪ ਆਪਣੀ ਖੁਰਾਕ ਹਜ਼ਮ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰ ਉਹ ਫੋਕੀ ਦੰਦੀ ਵੱਢ ਕੇ ਹੀ ਛੱਡ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਗਾਰੜੀਆਂ ਦਾ ਤੋਰੀ ਫੁਲਕਾ ਚੱਲੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੱਪ ਕਦੇ ਨਿਹੱਥੇ ਖੜ•ੇ ਬੰਦੇ ਅਤੇ ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਦੇ ਡੰਗ ਨਹੀਂ ਮਾਰਦਾ। ਸੱਪ ਦੀ ਮੁੱਖ ਖੁਰਾਕ ਚੂਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਕਿਸਾਨ ਦਾ ਮਿੱਤਰ ਜਾਨਵਰ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਫੈਲਾਈਆਂ ਡਰਾਉਣੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਕਾਰਨ ਕਿਸਾਨ ਇਸ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਸਾਰ ਹੀ ਮਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਅੱਜ ਕੱਲ• ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਚੂਹਿਆਂ ਦਾ ਭਰਮਾਰ ਹੈ। ਸੱਪਾਂ ਬਾਰੇ ਫੈਲਾਈਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਸਪਣੀ ਵੱਲੋਂ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਬਿਲਕੁੱਲ ਝੂਠ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹਨ। ਬੰਦਾ ਸੱਪ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਜਿਆਦਾ ਖਤਰਨਾਕ ਹੈ। ਬਕੌਲ ਸ਼ਾਇਰ “ਸੱਪਾਂ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰ ਲਿਆ, ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਸਪੇਰੇ ਨੇ, ਕਿ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਡੱਸਣ ਲਈ ਤਾਂ ਬੰਦੇ ਹੀ ਬਥੇਰੇ ਨੇ।” ਬੰਦਾ ਇਕੋ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਜਾਨਵਰ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਦਾ ਮਿੱਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਸ਼ੇਰ, ਲੂੰਬੜ, ਸੱਪ ਅਨੇਕਾਂ ਜਾਨਵਰ ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬਕੌਲ ਸ਼ਾਇਰ “ਅਨੇਕਾਂ ਪਰਿੰਦੇ ਮੇਰੇ ਮਨ 'ਚ ਕੈਦੀ, ਹਰ ਵਕਤ ਦਿੰਦੇ ਨੇ ਇਹੋ ਦੁਹਾਈ, ਰਿਹਾਈ ਓ ਬੰਦੇ ਰਿਹਾਈ . ਰਿਹਾਈ।” ਪਰ ਬੰਦੇ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਮਨ 'ਚੋਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਇਹ ਜਾਨਵਰ ਰਿਹਾਅ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਪਦੇਸ਼ ਵਾਰ ਵਾਰ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਰਹਿ ਬਣ ਕੇ ਬੰਦਿਆਂ ਬੰਦਾ ਤੂੰ। ਪਰ ਬੰਦਾ, ਬੰਦਾ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ ਅਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਚੱਲੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। “ਕੋਈ ਸਮਝੇ ਨਾ ਸਮਝੇ, ਉਨਕੋ ਸਮਝਾਨੇ ਸੇ ਮਤਲਬ ਹੈ, ਨਸੀਹਤ ਕਰਨੇ ਵਾਲੇ ਵੀ, ਬੜੇ ਨਾਦਾਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ।”